افق ایرجی عضو هیئت داوران جشنواره همت
تازه‌کارها وارد می‌شوند
افق ایرجی: در بخش تازه‌ها افراد زیر ۳۰ سال اجازه کار دارند. این اتفاق خوبی است زیرا استعدادهایی که ممکن است حضور داشته باشند اما فرصت بروز پیدا نکنند، دیده می‌شوند. ممکن است در چند سال آینده حتی یک نفر از این جمعیت تبدیل به کسی شود که آثار خوبی ارائه می‌دهد.
به گزارش تئاتر استان مرکزی، نخستین روز جشنواره تئاتر کوتاه صحنه‌ای همت با موضوع پیشگیری و مقابله با آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی به پایان رسید. این مسابقه و پویش هنری توسط انجمن فرهنگی هنری استان مرکزی و با حمایت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد. در روز نخست شاهد ۴ اثر از این جشنواره بودیم که ضمن نگاهی کوتاه به این نمایش‌ها، گفتگویی با افق ایرجی عضو هیئت‌داوران این جشنواره ترتیب داده‌ایم.
نمایش کامنت
«کامنت» قصه خانواده‌ای است که فرزندشان مرتضی به علت قتلی که مرتکب شده، نزدیک به اعدام شدن است. مصطفی برادر مرتضی در تلاش است از شاکی پرونده که برادرش را در نزاع خیابانی ازدست‌داده و نامش شاهین است، رضایت بگیرد. خانواده مرتضی پول دیه را به‌حساب دادگاه واریز کرده‌اند اما شاهین برای امضای رضایت شرط دیگری دارد. او از خانواده مرتضی می‌خواهد از مردم بخواهند دو میلیون کامنت زیر پست صفحه مجازی‌اش بگذارند و از هشت بخشش استفاده کنند. زمان زیادی به اعدام مرتضی نمانده و خانواده‌اش تمام تلاششان را برای گرفتن کام نت‌های مردم کرده‌اند. آن‌ها دست به دامن سلبریتی‌ها و ورزشکاران شده‌اند و گاهی در خیابان جلوی مردم را گرفته‌اند و از آن‌ها درخواست کرده‌اند که کامنت بگذارند. به همین دلیل عده‌ای از مردم از دست این خانواده(مصطفی و مادرش شکایت کرده‌اند). بازپرس پرونده پس از تحقیق در این قضیه به کامنتی مشکوک با عنوان «من فیلم درگیری آن روز را دارم» در صفحه مجازی شاهین مواجه می‌شود و پس از پیدا کردن فیلم درگیری، می‌فهمد که شاهین(شاکی پرونده) در روز درگیری و لحظه چاقو خوردن برادرش در آن مکان حضور داشته و بانی اصلی فوت برادرش، خود شاهین است. او می‌توانست به آمبولانس زنگ بزند یا او را به بیمارستان منتقل کند. در لحظات پایانی نمایش قصه زندگی شاهین را در اتاق بازجویی می‌شنویم که چرا این کار را با برادرش کرده است. شاهین می‌گوید: برادرم از کودکی مرا مجبور به کار خلاف کرد و زمانی که من ۱۲ سال داشتم، مواد مخدری که پلیس از او پیدا کرده بود را به گردن من انداخت و من راهی کانون اصلاح و تربیت شدم. برای همین آینده‌ام تباه شد و حالا می‌خواهم از طریق کامنت‌هایی که با مردن برادرم دریافت می‌کنم از اینستاگرام درآمد داشته باشم.
قصه این نمایش همانطور که خواندیم، در راستای الویت‌های مد نظر جشنواره همت یعنی کاهش آسیب‌های اجتماعی است. این نمایش همزمان که به مسئله اعتیاد و فقر می‌پردازد، نگاهی به اتفاقات عجیب و غریب فضای مجازی هم دارد. نمایش کامنت به نویسندگی و کارگردانی محمود جعفری در بخش تجربه‌های جوان جشنواره کوتاه صحنه‌ای همت به عنوان اولین اجرا روی صحنه می‌رود. این نمایش پرداخت کوتاهی به پیشینه جنایت و قتل را عنوان می‌کند. پیشینه‌ای که از فروش مواد مخدر توسط یکی از اعضای خانواده شروع و دامنگیر دیگر اعضای خانواده شده و سپس منجر به مرگ عامل ماجرا می‌شود. نمایش کامنت با وجود ضعف‌هایی در روند روایت، باز هم مخاطب خودش را درگیر جهان قصه می‌کند. هرچند قصه نمایش توسط دیالوگ‌ها برای مخاطب بازگو می‌شود، اما باز هم نویسنده برای ما سوالی باقی نمی‌گذارد.
نمایش زندگی آفلاین
زندگی آفلاین به نویسندگی و کارگردانی رامین قادری شرکت کننده در بخش مسابقه جشنواره نمایش‌های کوتاه صحنه‌ای همت، دومین نمایشی است که در این رویداد روی صحنه می‌رود. قصه زن و شوهری را می‌بینیم که درگیر مشکلات مالی‌اند. مرد درگیر شرط بندی روی مسابقات فوتبال و پیش از این پول زیادی را از این راه ازدست‌داده است. اما زن نگران وضع رابطه و زندگی‌شان است و مدام سعی دارد راه حلی پیش روی مرد بگذارد. حتی تلاش‌هایی برای کار کردن در فضای مجازی انجام داده اما مرد دوست ندارد که دیگران در مورد زندگی‌اش بگویند که زنش خرجش را می‌دهد. در گیر و دار این نمایش متوجه می‌شویم که اینترنت قطع است یا آن بسیار کند است. اما گره بزرگ زندگی آن‌ها، فاصله‌ای است که بین این زن و شوهر ایجاد شده و ذهن هر دوی آن‌ها را مشغول کرده است. زن ۳ ماهه باردار است و از این‌که همسرش متوجه وضع او نیست، بسیار نگران شده. اما مرد درگیر پولی است که به دست یک آدم کلاهبردار سپرده و به او اعتماد کرده است. در پایان نمایش متوجه گسست رابطه زن و شوهر در معضل مالی و عاطفی می‌شویم. مرد تمام پولی که از فروش زمین پدرش به او ارث رسیده را در بورس گذاشته و تمام سرمایه‌اش از دست می‌رود و همزمان زن عنوان می‌کند که سه ماهه باردار است. نمایش زندگی آفلاین خط و خطوطی برای پایان داستان مشخص نمی‌کند اما این پایان نامشخص، چندان ناملموس نیست. زیرا تمام نگرانی که زن از ابتدای قصه بیان می‌کرد، در پایان با شکست بزرگی که زندگی مشترکشان با آن مواجه می‌شود، پایان می‌یابد.
این نمایش به بلند پروازی‌های برخی زوج‌ها اشاره می‌کند. آن‌هایی که آرزوهای بزرگ دارند اما نه تنها از پس آرزوهایشان بر نمی‌آیند بلکه باعث از بین رفتن تمام چیزی که دارند می‌شوند و حتی در این مسیر، هدف اولیه که عشق و آرامش بود را فراموش می‌کنند. اشاره به مسئله باخت مالی در بورس که دامنگیر بسیاری از هموطنان شد در این نمایش نشانگر دغدغه‌مندی نویسنده نسبت به اتفاقات پیرامونش است. نمایش زندگی آفلاین، یک زندگی امروزی را نشان می‌دهد که این روزها به وفور در جامعه می‌بینیم. زندگی از بیرون زیبا و از درون متلاشی. اشاره به قطع بودن اینترنت نشان چند منظوره‌ای در نمایش است، قطع ارتباط آدم‌ها با یکدیگر، بی خبری از زندگی پریشان و قضاوت ظاهر زندگی آدم‌ها و یا همان معنی موازی که امروزه با آن مواجه هستیم: اختلال و کمبود سرعت اینترنت که عامل بسیاری از کاستی‌هاست.
نمایش گنجه خان‌جان
گنجینه خان‌جان به نویسندگی مهسا نظری، طراحی و کارگردانی سعید کمانی روایتگر قصه زن و شوهری به نام‌های فیروز و فتانه است. این نمایش سومین اجرای روز اول جشنواره تئاتر کوتاه صحنه‌ای همت در بخش مسابقه است. فیروز و فتانه درگیر مشکلات مالی هستند و زندگی فقیرانه‌ای دارند. آن‌ها روزهای هفته را برای خوردن غذا و خرج زندگی‌شان می‌شمرند. فیروز اهل کار کردن و پول درآوردن نیست و مدام خیال‌پردازی می‌کند. فتانه اما به این رفتار او معترض است تا تصمیم می‌گیرد گنجینه‌ای که به عنوان ارث پدری‌اش به او رسیده را باز کند و چیزی پیدا کند که باعث یک تغییر اساسی در زندگی‌شان شود. اما خان‌جان به جز چندین زیرشلواری کهنه برای آن‌ها چیزی باقی نگذاشته است. دنیای فانتزی نمایش گنجینه خان‌جان از این لحظه شروع می‌شود. فیروز شلوارهای خان‌جان را با عنوان داروی ضد زخم بستر به مردم می‌فروشد و فتانه مشغول به فروش آنلاین می‌شود. این تخیل تا جایی ادامه پیدا می‌کند که آن‌ها از راه فروش زیرشلواری ضد زخم بستر پولدار شده‌اند و حسابی اوضاعشان تغییر کرده. خیال‌پردازی‌های فیروز و فتانه به جاهای خوبی نمی‌رسد زیرا اخبار اعلام می‌کند چند تن از خریداران زیر شلواری ضد زخم بستر فوت شده‌اند و پلیس مسببین را دستگیر خواهد کرد. فتانه پول‌ها را برمی‌دارد و فیروز را ترک می‌کند. اما به دنیای واقعیت برمی‌گردیم. جایی که فیروز و فتانه هنوز فقیرند. فتانه فقیر، باز هم شوهرش را ترک می‌کند و قصه تمام می‌شود. این نمایش در هنگام اجرا، با این‌که قصه‌ای تلخ روایت می‌کند، خنده بر لب مخاطب آورده و لحظات بسیار شادی می‌آفریند. ما به آدم‌هایی در این نمایش برمی‌خوریم که تمام دغدغه‌شان پول است ولی هیچ تلاشی برای آن نمی‌کنند مگر یک تخیل گذرا که اتفاقاً در تخیل هم شکست می‌خورند. گنج خان‌جان دیالوگ‌هایی منتقد مسائل سیاسی و اجتماعی روز بیان می‌کند و رویکردی چندگانه در شناخت آسیب‌های اجتماعی دارد. به اتفاقات فضای مجازی، دروغگویی کلاهبرداران، مشکلات و فقر مالی و ذهنی از مضامینی است که این نمایش در بر می‌گیرد.
نمایش ما مدرنا
آخرین اجرای کوتاه صحنه‌ای روز اول در بخش مسابقه جشنواره همت نمایش «ما مدرنا» به نویسندگی و کارگردانی امید عباسی است. این نمایش با فرم پانتومیم اجرا شده و قصه زن و شوهری است که در قبال فرزندشان مسئولیت پذیر نیستند. درگیری شغلی آن‌ها باعث می‌شود که هر کسی مسئولیت بچه را به گردن دیگری بیاندازد. تنش بین آن‌ها زیاد می‌شود و در نهایت از هم جدا می‌شوند. پس از جدایی، هر کدام از زن و مرد به سراغ شخص دیگری می‌روند که زندگی‌شان را از ابتدا با او بسازند اما هر دو در این مسیر شکست می‌خورند و در نهایت به این نتیجه می‌رسند که دلتنگ کانون گرم خانواده هستند و به سوی یکدیگر بازمی‌گردند. این نمایش روایت زندگی‌هایی است که افراد در آن به علت خودخواهی و عدم مسئولیت پذیری از مواجهه با واقعیت فرار می‌کنند و تا سرشان به سنگ نخورد متوجه تصمیم اشتباهشان نمی‌شوند. اهمیت ندادن به فرزند توسط والدین مضمونی است که در این نمایش به آن پرداخت شده است. پدر و مادری را می‌بینیم که درک نمی‌کنند در قبال به دنیا آوردن فرزندشان به یک سهم مسئولند و نباید بار زندگی به یک طرف سنگینی کند. این نمایش هم خنده بر لب مخاطب خود آورد و در مجموع اجرای گرمی از آن را شاهد بودیم.
پس از نگاه به ۴ اثر اجرایی جشنواره تئاتر صحنه‌ای کوتاه همت، گفتگویی در راستای برگزاری و مضمون این جشنواره با افق ایرجی نویسنده، کارگردان، مدرس تئاتر و عضو هیئت‌داوران جشنواره همت ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
کیفیت آثار جشنواره صحنه‌ای کوتاه همت در روز اول برگزاری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آثار امروز که یکی از آن‌ها در بخش تجربه‌های جوان و سه اثر دیگر در بخش مسابقه‌ای بودند را دیدیدم. که البته در بخش تجربه‌های جوان هم رقابت اتفاق می‌افتد. یک شتابزدگی در کارها دیده می‌شود یعنی انگار آثار خیلی سرعتی کار شده‌اند و به آن قوام لازم نرسیده‌اند. اما اتفاق مثبتی که در کلیت کارها چه در بخش مسابقه و چه در بخش تجربه‌های جوان می‌بینیم، بحث پتانسیل ایده‌هاست. چه در متن و چه بازیگری یا کارگردانی ولی در جاهایی از کنار ایده‌های خوب گذر کرده‌اند و وقت زیادی برای آن نگذاشته‌اند. به نظر من شاید با تمرینات بیشتر یا گرفتن مشاوره، کارها می‌توانستند کارهای پخته‌تر و بهتری باشند. در مجموع نسبت به آثاری که دیدیم رضایت وجود دارد.این جشنواره پس از گذشت دو سال بیماری کرونا با حضور تماشاگر برگزار شد. دیدن شور و شوق بچه‌ها و انگیزه کار کردن در آن‌ها بسیار نکته حائز اهمیتی است.
نظر شما در مورد حضور هنرمندان تازه‌کار در بخش تجربه‌های جوان چیست؟
اتفاق خوبی که امسال برای اولین بار در اراک رخ داده حضور هنرمندان تازه‌کار در این جشنواره است. عنوان هنرمند جوان بحث سنی ندارد و منظور حضور تئاتری است چون کارگردانان یا بازیگران در سنین مختلفی هستند. در خیلی از جشنواره‌های حرفه‌ای می‌بینیم که این فرصت به افراد هنرجو داده می‌شود. مثلاً جشنواره فجر در بخش‌های مختلفی برگزار می‌شود مثل بین‌الملل، مسابقه ایران، بخش تازه‌ها و... که از یکدیگر تفکیک شده‌اند. در بخش تازه‌ها افراد زیر ۳۰ سال اجازه کار دارند. این اتفاق خوبی است زیرا استعدادهایی که ممکن است حضور داشته باشند اما فرصت بروز پیدا نکنند، دیده می‌شوند. ممکن است در چند سال آینده حتی یک نفر از این جمعیت تبدیل به کسی شود که آثار خوبی ارائه می‌دهد. این اتفاق بسیار مثبت است. من واقعاً بابت این فرصت خوشحالم و امیدوارم که این جریان به یک جریان‌سازی تبدیل شود و امتداد پیدا کند.
رویکرد این جشنواره پیشگیری و مقابله با آسیب‌های اجتماعی است. با توجه به کارهایی که امروز شاهد بودیم، پرداخت به این موضوع را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
هر کس که تئاتر کار می‌کند باید جامعه‌شناس باشد و در این حوزه مطالعه کند. نه جامعه‌شناس به معنای تخصصی اما باید نگاه جامعه‌شناختی داشته و جامعه خودش را به‌خوبی بررسی کند. درواقع نمایش برای مخاطب است و مخاطب همان مردم جامعه هستند. ما در کار تئاتر سبک‌های مختلفی داریم اما اگر بخواهیم در مورد کلیت یک اثر نمایشی صحبت کنیم، یک اثر طبیعتاً باید نگاهی به جامعه داشته باشد و زمانی که صحبت از نگاه به جامعه می‌شود ما بی‌درنگ به سراغ شناخت آسیب‌ها و مشکلاتی که باعث آسیب زدن به یک جامعه می‌شود، می‌آییم. موضوع جشنواره خوب انتخاب‌شده اما من معتقدم همه آثار نمایشی به‌نوعی بیانگر آسیب‌ها هستند چون شما هر موضوعی را انتخاب کنید خارج از جامعه‌ای که انسان در آن زندگی می‌کند، نیست. تئاتر، خصوصاً زمانی که به نگاه رئالیستی نزدیک می‌شود، آیینه‌ای از جامعه است که به‌نوعی وظیفه دارد آسیب‌ها و مشکلات را بررسی کند و نشان دهد.
بخشی از هنرمندان حاضر در جشنواره از هنرجویان شما هستند. آیا شما مشاوره یا کمکی در راستای کارها و تمریناتشان به آن‌ها داده‌اید؟(البته می‌دانیم که شما در زمان تمرین گروه‌ها نمی‌دانستید که داور جشنواره هستید.)
من در حال حاضر زمان زیادی را در اراک حضور ندارم. فقط در حد یکی دو جلسه کوتاه به تمرینات بچه‌ها سر زدم و برای این‌که بخواهم کمکی کنم فرصت نداشتم ولی گاهی به‌صورت تلفنی مشورت می‌کردند و سؤال می‌پرسیدند که آیا فلان مسئله یا کاری که در طول تمرین انجام می‌دهیم درست است یا خیر. تمام آنچه می‌بینیم زحمت و ایده‌های خودشان است و پای‌کار ایستادند تا به اجرا رسیدند.
فاطمه حبیبی نژاد
