در حال بارگذاری ...
به قلم آرش زرنیخی کارگردان و پژوهشگر تئاتر

ارامنه و تئاتر ایران

تئاتر استان مرکزی_آرش زرنیخی*، این نوشتار در قالب یک مقاله پژوهشی ، نگاهی است اجمالی و گذرا و به حضور ارامنه در ایران و فعالیت هنرمندان ارمنی در تئاتر ایران. گفتنی است این مقاله پیشتر در ۱۱۳۸مین شماره هفته نامه استانی «وقایع استان» به تاریخ ۵ شهریور ۹۸ به چاپ رسیده است

تئاتر در ارمنستان قدمتی 2500 ساله دارد . در این زمینه اسنادی موجود است که حتی چهره برخی هنرپیشگان را نیز به تصویر کشیده است. موزه نسخ خطی ماتنادارانِ شهر ایروان یکی از مراکز قدیمی است که می توان درپژوهش های مربوط به تئاتر ارمنستان به آنجا رجوع کرد. در اسناد تاریخ تئاترارامنه سال 1859م جوانی که در مدرسه نرسیسیان تحصیل کرده بود تئاتر ارامنه قفقاز را پایه گذاری کرد و درست 20 سال بعد تئاتر ارامنه تبریز پایه گذاری شد.

کشیش پاپازیان بنیانگذار تئاتر ارامنه تبریز بود. او در خاطراتش می نویسد : در ماه آوریل 1879م برابر با 1258 ش برای کمک به قحطی زدگان وان ، در حیاط خانه خودمان چادر زدیم و برای نخستین بار تئاتر اجرا کردیم. سال 1323 ش برای تئاتر ارامنه تبریز سال پر باری بود و آنان 10 نمایش روی صحنه بردند. حتی در ارومیه نیز در 1897م نمایشی توسط ارامنه اجرا می شود. جالب اینجاست که در تاریخ تئاتر ارامنه ایران انجمنی با عنوان انجمن دوستداران تئاتر وجود دارد که یکی از موسسان آن کارگردانی خوش قریحه با نام هاروتیون ماردیروسیان بوده است. جالب تر از این انجمن مراسم تجلیلی است که انجمن دوستداران تئاتر در سال 1285 ش برای ماردیروسیان می گیرند و از 25 سال فعالیت هنری او تجلیل می کنند. تاریخ این مراسم مصادف است به توشیح فرمان مشروطه پس یعنی 25 سال پیش از مشروطه ارامنه ایران صاحب تئاتر بوده‌اند. به روایتی زمان تاسیس انجمن دوستداران تئاتر 1881 م بوده است. یکی دیگر از کارگردان های تئاتر ارامنه ایران میکائیل گوستانیان بود که در 1880 م در تفلیس زاده شد. با نام هنری میشا بر صحنه تئاتر ظاهر شدو بعدها همراه همسرش مارکارید در 1299 ش در ایران کار تئاتر را آغاز کردند. اوایل زمستان 1300 ش با گروهش عازم انزلی و رشت شد و تئاتر عاشق غریب را در آنجا اجرا کرد . برخی مورخان تئاتر، نمایش جزای خدایی را نخستین اثر گوستانیان می دانند. آنچه از اسناد برمی آید دلالت بر جدی انگاشتن هنر تئاتر توسط ارامنه دارد چنانکه در یکی از پوستر های سند شده گوستانیان در قاهره نوشته شده : در موقع آنتراکت از مدعوین محترم تقاضا می شود با شنیدن زنگ دوم به صندلی های خود بازگردند چرا که با زنگ سوم درها بسته خواهد شد. گوستانیان بود که در سال 1322 ش دو گروه مجزا داشت. گروه نخست مرکب از بازیگران ارمنی تحت نام هنرپیشگان دراماتیک ارمنی و گروهی دیگر که آثار فارسی را اجرا می کردند . اگرچه متاسفانه بعدها گوستانیان به دلایل نامعلومی دچار کم کاری شد و در 1329 ش خبرهایی از حضور او در هندوستان در دست است .

در تاریخ تئاتر ارامنه ایران سال 1316 ش سال بدی به شمار می رود. چندان دقیق مشخص نیست که چرا دولت ایران مدرسه ارامنه و تئاترشان را تعطیل کرد؟ پس از رفتن رضا شاه از ایران در سال 1320 ش گوستانیان آثاری را ترجمه و کارگردانی کرد و گروه تئاتر هنرپیشگان دراماتیک ارمنی را تشکیل داد. دو دهه پس از او نیز شاهین سرکیسیان گروه تئاتر آرمن را در 1340 ش در باشگاه آرارات بنیان نهاد. پیش تر نیز در 1312 از واهرام پاپازیان توسط شیر و خورشید ایران دعوت شده بود تا در طهران کلاس تئاتر برپا کند و گویا قصد بر این بوده که پاپازیان تئاتر ملی را در ایران بینانگذاری کند که این امر تحقق نیافت و ماجرایش در بحث ما نمی گنجد. در فاصله سالهای 1300 تا 1322 ش اکثر نمایش‌ها فرصت اجرای یک یا دو شب را داشتند.

 

*نویسنده و پژوهشگر تئاتر استان مرکزی




نظرات کاربران