مهدی دریایی کارگردان حاضر در تئاتر صاحبدلان
مقاومت مادران شهدا در «ننه سربخش» دیده میشود
مهدی دریایی نویسنده، کارگردان و پژوهشگر تعزیه است و بیش از سه دهه است که در این حوزه به صورت مستمر فعالیت میکند. او ماه قبل نمایشگاه تخصصی نسخ و ادوات تعزیه را در تماشاخانه سرو برگزار کرد. دریایی با نمایش «ننه سربخش» در دهمین تئاتر صاحبدلان حضور دارد. با او در باره اجرای نمایشش، حضور در تئاتر صاحبدلان و اهمیت تعزیه گفت وگویی انجام داده ایم.
به گزارش خبرنگار ایران تئاتر از استان مرکزی، مهدی دریایی از بزرگان هنر تعزیه در ایران است و بیش از سه دهه است که در این حوزه به صورت مستمر و اثر گذاری فعالیت میکند. او ماه قبل نمایشگاه تخصصی نسخ و ادوات تعزیه که قدمت برخی از آنها به دوران صفویه برمیگردد را در تماشاخانه سرو برگزار کرد و این نمایشگاه نقش بسیار مهمی برای آشنایی مردم با قدمت و ابعاد مختلف تعزیه داشت. دریایی در دو دهه اخیر در اغلب جشنوارههای تئاتری حضور گسترده و موفقی داشته است. عدالت سلیمان، عروسی سلیمان و بلقیس، امیر کبیر و شاه شکار از جمله آثار مهم او در این زمینه است. مهدی دریایی با نمایش «ننه سربخش» در دهمین تئاتر صاحبدلان حضور دارد، گفت و گوی ما را با او بخوانید:
شما سال ها است که در عرصه تعزیه فعالیت مستمر و جدی دارید. این دغدغه برایتان چه ویژگی هایی دارد؟
بیش از سی سال است که در تعزیه و نسخ مربوطه فعالیت دارم و در حدود 20 جلد کتاب تالیف کرده ام و مضمون اغلب این کتاب ها درباره مجالس تعزیه است . بحث مهمی که در باره تعزیه وجود دارد این است که باید نگاهمان را به تعزیه تغییر بدهیم و در همین راستا چند سالی است که به اجرای تعزیه های اجتماعی ، اساطیری و مفاخری می پردازم و تعزیه های امیر کبیر و تعزیه قائم مقام فراهانی را در جشنواره های مختلفی اجرا کرده ام.
امسال در تئاتر صاحبدلان با نمایش «ننه سربخش» حضور دارید . درباره شکل گیری این نمایش توصیح بدهید؟
در نمایش «ننه سربخش» بحث مقاومت بحث جدی و به روزی است که استفاده کرده ام. داستان نمایش درباره حرکت یکی از برادران امام رضا به شهر مرو برای خون خواهی خون امام رضا است. در بین راه او با مامورین مامون برخورد دارد و در جنگی نابرابر به شهادت می رسد و سر این بزرگوار را برای مامون میبرند . در بین راه به خانه پیرزن شیعی می روند که پسر جوانی دارد. پیرزن که از مریدان امام رضا است سر را پنهان می کند و ماموران به او غضب می کنند و سر پسر پیرزن را جای سر برادر امام رضا برای مامون می برند . بحث مهمی که در این تعزیه مطرح می شود تاکید و ارزش گذاری به مقاومت است که امروز در مدافعان حرم و مادران شهدا دیده می شود .
اوایل تابستان امسال نمایشگاهی از نسخ و ادوات تعزیه را در تماشاخانه سرو برگزار کردید . ایده برگزاری این نمایشگاه چگونه به وجود آمد؟
من به نوعی تنها مجموعه دار تخصصی تعزیه در ایران هستم و در حدود سه هزار و شصت تکه از اجناس تعزیه اعم از شمشیر، سپر، کلاهخود و نسخ از دوره صفویه تا به امروز را در اختیار دارم. این نمایشگاه در تماشاخانه سرو برگزار شد و بیست روزی این وسائل در معرض دید علاقمندان قرار گرفت. در کنار برگزاری این نمایشگاه، همواره در طول سال به اجرای تعزیه و آموزش آن می پردازم و در کنارش نشست های تخصصی درباره آسیب شناسی تعزیه ، آموزش تعزیه خوانی و شیوه و مبانی شبیه خوانی را برگزار می کنم.
به آسیب شناسی تعزیه اشاره کردید . تعزیه در روزگار معاصر با چه چالش هایی مواجه است؟
تعزیه در روزگار فعلی چه سهوی و چه تعمدی دچار بی راهه هایی شده است و یک عده از شبیه خوان ها بدون داشتن تخصص کافی آمدند و دست به نو آوری هایی زدند . البته با نوآوری مخالفتی ندارم. اما نوآوری که درست و سالم باشد و باعث بدعت گذاری غلط نشود. اجرایی که در این فرآیند نوآوری انجام می شود بسیار متفاوت و دور از اجرای اصیل تعزیه است . در این فرآیند نادرست از عناصر اصیل تعزیه دور می شویم .
آیا آدم هایی که این کار را انجام می دهند با برنامه ریزی از قبل تعیین شده به این سمت متمایل شده اند؟
متاسفانه برخی از دوستان برای اینکه در کانون توجهات باشند عامدانه این کار را انجام می دهند و به نظرم تعزیه احتیاج به نو آوری ندارد و درون خودش پتانسیل های بالایی دارد و خیلی از هنرهای دیگر از تعزیه وام گیری می کنند. دلیلی ندارد بخواهیم سلیقه ای در حوزه تعزیه کار کنیم. تعزیه سه عنصر اصلی موسیقی ، بازیگری و کلام منظوم دارد و اگر هر کدام از این سه عنصر را حذف کنیم تعزیه ای وجود نخواهد داشت و به سمت اجرای تئاتر می رویم . دلیل چنین رویکردی عدم آموزش صحیح است و اکثر کسانی که می خواهند در حوزه تعزیه فعالیت کنند سی دی از اجرای تعزیه می گیرند و نگاه می کنند و مدتی بعد تعزیه اجرا می کنند. در گذشته های دور یک تعزیه خوان سالها نزد یک تعزیه خوان بزرگ و باسابقه کار می کرد و تجربه می انداخت . الان اگر از جوانانی که در تعزیه فعالیت می کنند نام استادشان را بپرسیم جواب می دهند استاد من یک سی دی تعزیه بوده است .
در بحش قبلی به چالش های نو آوری در تعزیه اجرا کردید ، اما خود شما در تعزیه هایی تلاش کردید که تغزیه اجرا شده برای کودک و نوجوان قابل فهم و جذاب باشد ؟
من با نو آوری در سبک و سیاق و چارچوب های تعزیه مخالفتی ندارم و تعزیه ای با نام امیر کبیر را کار کردیم و ضمن نوآوری از اصول تعزیه پیروی می کردیم و بسیار هم قبول مخاطب قرار گرفت. می شود از عناصر روز در تعزیه و شبیه خوانی استفاده کرد.
آیا تعزیه ظرفیت و پتانسیل استفاده در دانشگاه های هنری در قالب رشته ای مجزا را دارد؟
در گذشته دو واحد تعزیه شناسی در دانشگاه وجود داشت که حذف شد. اگر از بعد اعتقادی تعزیه خارج شوید و به ابعاد هنریش توجه کنید با پتانسیل های بالایی مواجه می شوید. در تعزیه ضمن وجود مفاهیم هنری و زیباشناسانه بحث آموزش مسائل دینی و بازیگری و موسیقی را هم داریم و تعزیه هنر پیشرفته ای است. مقتل شناسی ، شناخت رنگ و جنگ آزمونی هم در درون تعزیه وجود دارد. متاسفانه در ایران فقط از منظر اعتقادی به تعزیه نگاه می شود. در خارج از کشور تعزیه به عنوان یک هنر مانا و جذاب برای مخاطب مطرح است. معتقدم تعزیه پتانسیل داشتن یک رشته تخصصی در دانشگاه ها را دارد. اغلب اساتیدی که در سال های اخیر کار کرده اند به عنوان سفیر فرهنگی شناخته شده اند.
در اجرای نمایش «ننه سربخش» از چه تکنیک های استفاده کرده اید؟
در بحث رنگ شناسی لباس در نمایش «ننه سربخش» نگاه و تکنیک متفاوتی را مورد استفاده قرار دادیم و به واسطه داستان نمایش و اینکه داستان در بوم لرستان رخ می دهد از لباس های لری استفاده کردیم.
برگزاری تئاتر صاحبدلان و اینکه چند سالی است که در استانها برگزار می شود را چگونه ارزیابی می کنید؟
در دوره های گذشته فقط یک اجرا در تهران داشتیم و به اراک برمی گشتیم . اما چند سالی است که در شهرهای مختلف تعزیه اجرا می شود و همین امسال شش اجرا در شهر اراک داشتیم و به نظرم این رویه از نقاط قوت تئاتر صاحبدلان است و برای آن یک تبلیغ مناسبی در سراسر کشور انجام می شود . به نظرم تئاتر صاحبدلان توانسته در این ده دوره در کار و رسالتش موثر عمل کرده است.
دوره دهم برگزاری تئاتر صاحبدلان با رخدادهای متفاوتی همزمان شده است. این مسئله را چگونه ارزیابی می کنید؟
برای همزمانی برگزاری تئاتر با چهلمین سالروز دفاع مقدس و محرم و صفر برنامه های زیادی داشتیم ، اما شیوع کرونا بسیاری از این برنامه ها را تحت الشعاع قرار داد و تلاش کردیم این برنامه ها را از طریق مجازی و شبکه آفتاب انجام بدهیم و اجرای مبنای تعزیه را از این طریق انجام دادیم. در ضمن در شهر اراک و فرهنگ سرای آئینه نمایش ننه سر بخش را بار رعایت پروتکل ها را اجرا کردیم.
نمایش صحنهای «ننه سربخش» در دهمین دوره تئاتر صاحبدلان از 7 تا 17 مهر در فرهنگسرای آینه ارشاد اسلامی در شهر اراک ساعت 15:30 و 16:30 به صحنه میرود.
گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی